مریم احمدی شیروان: خالق توانای انسان برای تعالی و رشد او راهکارهایی ارائه داده و هشتمین ولی خدا این رهنمودها را در کلامی برای ما تبیین کرده است.

۴۰ چهارشنبه را میهمان کلمات گهربار و حیات‌بخش حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) هستیم و همراه خوانندگان، شرح یک حدیث رضوی را در گفت‌وگو با اساتید حوزه و دانشگاه بررسی خواهیم کرد. شرح حدیث این هفته را محضر استاد و پژوهشگر حوزه حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا حصاری هستیم تا از جام معرفت کلمات رضوی، جان تشنه خویش را سیراب کنیم.

ویژگی‌های بهترین بندگان از نظر حضرت رضا(ع) چیست؟

روایتی زیبا در کتب روایی ازجمله تحف‌العقول که از کتاب‌های بسیار ارزشمند است با این عبارت نقل شده: «وَ سُئِلَ عَنْ خِیَارِ اَلْعِبَادِ فَقَالَ عَلَیْهِ اَلسَّلاَمُ اَلَّذِینَ إِذَا أَحْسَنُوا اِسْتَبْشَرُوا وَ إِذَا أَسَاءُوا اِسْتَغْفَرُوا وَ إِذَا أُعْطُوا شَکَرُوا وَ إِذَا اُبْتُلُوا صَبَرُوا وَ إِذَا غَضِبُوا عَفَوْا». از امام رضا(ع) در مورد بهترین بندگان پرسیدند، حضرت پاسخ داد: بهترین بندگان دارای پنج ویژگی هستند و اگر کسی را می‌خواهید بدانید از خوب‌ترین بندگان خداوند متعال است این پنج خصلت را در او جست‌وجو کنید.

از این پنج ویژگی برایمان بگویید.

نخستین ویژگی که حضرت رضا(ع) می‌فرمایند این است، بهترین بندگان خدا کسی است که وقتی کار نیک و خوبی انجام می‌دهد، به خودش بشارت می‌دهد و از آن کار لذت می‌برد. یعنی چون توانسته اطاعت الهی را در حد توانایی خود انجام دهد، خوشحال است. اینکه توانسته با مال یا آبروی خود، دست مستمند و بیچاره‌ای را بگیرد و مشکلش را حل کند، خوشحال است. از اینکه موفق می‌شود با مردم، با اخلاق خوب و مدارا رفتار کند خوشحال می‌شود. از اینکه توانسته نمازهایش را اول وقت بخواند خوشحال است. از اینکه با خانواده و فرزندانش توانسته بهترین و نیکوترین اخلاق را داشته باشد خوشحال است. پس انسان ببیند اگر وقتی کاری را در راستای اطاعت الهی انجام می‌دهد خوشحال و مسرور می‌شود، نخستین ویژگی بهترین بنده خدا بودن را دارا شده و به خاطر این ویژگی، شاکر خداوند متعال خواهد بود.

دومین ویژگی یعنی «توبه بدون درنگ از گناهان» را تبیین کنید.

بهترین بنده خدا کسی است که اگر احیاناً در زندگی دچار لغزش و مرتکب گناهی شد، بدون فاصله و درنگ استغفار کند و آن را به تأخیر نیندازد. در روایت داریم اگر مؤمن گناهی انجام داد و بدون درنگ توبه و استغفار کرد، گناهش بخشیده و محو می‌شود، بلکه اصلاً نوشته نمی‌شود.

استغفار بسیار مهم است. پیامبرخدا(ص) با اینکه معصوم بود دائم استغفار می‌کرد. در روایات داریم حضرت روزی 70مرتبه استغفار می‌کرد و می‌فرمود: «إِنَّهُ لَیُغَانُ عَلَی قَلْبِی وَ إِنِّی لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِی کُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً» یعنی با اشتغال به امور دنیا، شاید قلب پیامبر(ص) هم از توجه تام به خداوند محروم شود، بنابراین هر روز استغفار می‌کند تا این مقدار هم از خداوند متعال غافل نباشد.

پس اگر شخصی دید بنای ارتکاب گناه ندارد و اگر هم مرتکب گناهی شد، سریع و بدون درنگ پشیمان شده و استغفار می‌کند بداند دومین ویژگی بهترین بندگان خدا را دارد. البته روشن است این، بهانه برای انجام گناه نیست؛ چون مؤمن می‌داند معلوم نیست پس از ارتکاب گناه، توفیق توبه پیدا کند. از این رو سعی و تلاش همیشگی‌اش این است طرف گناه نرود و استغفار پس از گناه هم در جایی است که غفلت داشته و مرتکب گناه شده است.

سومین ویژگی در کلام امام رضا(ع) برای بهترین بندگان چیست؟

حضرت(ع) در ادامه می‌فرماید سومین ویژگی این است وقتی خدای متعال به بنده چیزی عطا می‌کند، انسان سپاسگزار باشد. یعنی وقتی نعمت‌های الهی را به یاد می‌آورد یا نعمت جدیدی به او داده می‌شود، شکرگزار باشد و از این غافل نباشد که خدای متعال این نعمت را به او داده است. قرآن کریم تشکر و حمد خدا را قرین و در کنار ذکر پروردگار آورده و در آیه152 سوره بقره می‏فرماید: «فَاذْکُرُونِی أَذْکُرْکُمْ وَاشْکُرُواْ لِی وَلاَ تَکْفُرُونِ» یعنی به یاد آوردن و شکر الهی، ذکر زبانی نیست بلکه منظور از یاد، پاک کردن روح و جان از رذایل و آماده شدن آن برای پذیرش رحمت پروردگار است و منظور از شکر، بهره بردن از هر نعمتی در جای خود و همان راهی است که برای آن آفریده شده است.

چهارمین ویژگی، صبر بر بلاهاست. در این باره توضیحی بدهید.

حضرت(ع) می‌فرماید: «وَ إِذَا اُبْتُلُوا صَبَرُوا» یعنی اگر گرهی به کارشان بیفتد و ابتلایی پیدا کنند از خدا گِله نمی‏کنند، بلکه صبر می‏کنند و اهل شکایت نیستند.

علمای اخلاق «صبر» را بر سه قسم تقسیم کرده‌اند و البته این تقسیم را از منابع روایی گرفته‌اند. در روایات داریم «اَلصَّبرُ اِمّا صَبْرٌ عَلَی المُصِیبَةِ اَو عَلَی الطَّاعَةِ اَو عَنِ المَعصِیَةِ وَ هَذَا القِسمُ الثَالِثُ اَعلَی دَرَجَةً مِنَ القِسمَینِ الاَوَّلَینِ» یعنی صبر یا صبر بر بلیه و مصیبت یا صبر بر اطاعت و بندگی و عبودیت یا صبر از گناه و معصیت است و قسم سوم از دو قسم اول بالاتر و پرارزش‌تر است.

آخرین خصوصیت بهترین بنده خدا از نظر امام رضا(ع) چیست؟

ویژگی نهایی بهترین بنده خدا، این است «إِذَا غَضِبُوا عَفَوْا» یعنی بهترین بنده خدا کسی است که وقتی از کسی خشمگین می‌شود، او را ببخشد و همان‌طور که از خداوند توقع عفو و بخشش از گناهان دارد، خودش هم از اشتباه دیگران بگذرد. این خصوصیت هم برای مؤمن بسیار اهمیت دارد و اینکه انسان اهل بخشش و عفو باشد و آن‌قدر خود را مهذب کرده باشد که بتواند سریع و بدون تأمل، هنگام غضب از اشخاص، آن‌ها را ببخشد اکسیر مهمی برای جذب افراد به دین و مذهب است. امیدوارم همه ما بتوانیم به این پنج ویژگی خوب و لازم که در کلام امام رضا(ع) آمده متخلق و مزین شویم.